Dysplazja Stawu Biodrowego u Psów
Dysplazja stawu biodrowego (łac. dysplasia, ang. hip dysplasia, HD) to jedna z najczęściej występujących chorób ortopedycznych o podłożu genetycznym, dotykająca psy. Słowo „dysplazja” pochodzi od greckich słów „dys” (zły) i „plasis” (tworzyć). Obecnie termin ten jest używany w medycynie i weterynarii do opisania wrodzonych wad w rozwoju tkanek lub narządów. Dysplazja stawu biodrowego oznacza zaburzenia w rozwoju stawów biodrowych, które prowadzą do ich nieprawidłowego kształtowania.
Dysplazja biodrowa dotyczy około 200 ras, a zwłaszcza dużych i olbrzymich psów ważących powyżej 12 kg. W niektórych dużych rasach więcej niż połowa populacji cierpi na to schorzenie. U mniejszych psów dysplazja występuje rzadziej, choć zdarzają się wyjątki, jak np. w rasach mops, buldożek francuski, czy shih tzu. W Stanach Zjednoczonych badania prowadzone przez Orthopedic Foundation for Animals (OFA) pokazują, że ponad 67% mopsów ma dysplazję stawów biodrowych.
Pierwszy opis dysplazji biodrowej u psów został dokonany w 1937 roku przez doktora G.B. Schnelle’a, który badał owczarki niemieckie i określił tę chorobę jako „dwustronne podwichnięcie stawu biodrowo-udowego”. W 1966 roku badacze Henricson, Norberg i Olsson opisali dysplazję jako wiotkość stawu biodrowego, która we wczesnym rozwoju prowadzi do spłycenia panewki i spłaszczenia głowy kości udowej, powodując ostatecznie zmiany zwyrodnieniowe.
Dziś naukowcy uważają dysplazję za chorobę dziedziczną, prawdopodobnie wielogenową, przekazywaną potomstwu przez rodziców, co prowadzi do nieprawidłowego rozwoju panewki i kości udowej oraz dalszych powikłań zwyrodnieniowych.
Problem Dysplazji w Różnych Rasach
Wiele organizacji kynologicznych oraz stowarzyszeń weterynaryjnych opracowuje metody wczesnego rozpoznania i monitorowania dysplazji, aby ograniczyć jej występowanie wśród psów rasowych. W latach 60. w USA, Szwecji, Wielkiej Brytanii i Niemczech wprowadzono pierwsze programy eliminacji osobników z dysplazją z hodowli, wykorzystując badania RTG do oceny stawów. Jednak, mimo że dysplazja ma złożony, wielogenowy charakter, nie udało się całkowicie wyeliminować tego schorzenia z hodowli. Restrykcje te przyczyniły się jednak do zmniejszenia liczby przypadków w niektórych rasach.
Budowa Stawu Biodrowego
Staw biodrowy to ruchome połączenie między kością miedniczną a kością udową. Kość miedniczna składa się z kości biodrowej, kulszowej i łonowej, tworzących głęboką panewkę, w której osadzona jest głowa kości udowej. Głowa kości udowej pokryta jest chrząstką, a całość otoczona jest mocną torebką stawową. Błona maziowa wewnątrz stawu wytwarza płyn stawowy, który zapewnia poślizg i dostarcza substancji odżywczych dla chrząstki.
Stabilność stawu biodrowego zapewniają więzadła i mięśnie, które pomagają w równomiernym rozłożeniu obciążeń i chronią staw przed nadmiernymi ruchami. U psów staw biodrowy jest jednym z najbardziej ruchomych stawów, umożliwiającym ruchy zginania, prostowania, odwodzenia, przywodzenia oraz obracania.
Przyczyny i Czynniki Ryzyka Dysplazji
Dysplazja stawu biodrowego jest wynikiem interakcji czynników genetycznych i środowiskowych. Wśród czynników środowiskowych wymienia się nieodpowiednie żywienie, nadmierne obciążenie stawów oraz szybki wzrost. Niewłaściwe odżywianie, brak równowagi w diecie oraz intensywny ruch mogą zwiększać ryzyko rozwoju dysplazji u młodych psów.
Dysplazja Stawu Biodrowego – Genetyka i Hodowla
Choroby dziedziczne u psów wynikają z modyfikacji w materiale genetycznym, który przekazywany jest z pokolenia na pokolenie. Wpływ tych schorzeń na zdrowie i przebieg choroby zależy od typu genów odpowiadających za określone funkcje organizmu, począwszy od mutacji jednego genu, aż po bardziej złożone zmiany wielogenowe, które determinują cechy jakościowe.
Dzięki postępom w diagnostyce molekularnej możliwe stało się zidentyfikowanie licznych chorób genetycznych. Wśród zwierząt, poza ludźmi, najwięcej badań przeprowadzono na gatunkach gospodarskich, takich jak bydło czy świnie, w celu zwiększenia produkcji i zredukowania występowania chorób dziedzicznych. W tych hodowlach stosuje się modele statystyczne do oceny wartości hodowlanej, natomiast badania genetyczne są wykorzystywane sporadycznie. W hodowli psów rosnące zainteresowanie zdrowiem zwierząt wynika z zaangażowania właścicieli psów i miłośników tych zwierząt. Badania nad chorobami dziedzicznymi psów pomagają także zrozumieć niektóre schorzenia u ludzi. W szczególności, psy rasowe mają dobrze udokumentowane pochodzenie, co jest kluczowe dla badań genetycznych. Dzięki temu psy stanowią idealne modele do badań nad chorobami genetycznymi, których przenoszenie i skutki mogą być trudne do badań bezpośrednio na ludziach.
Dysplazja Stawu Biodrowego – Wpływ Genetyki i Środowiska
Dysplazja stawu biodrowego (ang. Hip Dysplasia, HD) jest chorobą wielogenową, a jej kontrola i identyfikacja są znacznie trudniejsze niż w przypadku schorzeń powodowanych mutacjami pojedynczego genu. Choć dziedziczne podłoże dysplazji jest udowodnione, mechanizmy przenoszenia mutacji nie są w pełni znane. W przypadku cech wielogenowych, takich jak dysplazja, programy hodowlane skupiają się raczej na redukowaniu częstotliwości występowania choroby niż na całkowitej eliminacji.
Dysplazja stawu biodrowego, jedno z najczęstszych schorzeń ortopedycznych u psów, została po raz pierwszy opisana w 1935 roku przez Schnelle. Choroba ta powoduje nieprawidłowy rozwój bioder, prowadząc do niestabilności stawów, co w dalszej kolejności skutkuje zmianami w miękkich tkankach, kościach i chrząstkach. Częstotliwość występowania HD różni się w zależności od rasy – jest bardzo wysoka u buldogów (około 70%) i stosunkowo niska u chartów borzoj (około 1,8%).
Czynniki Genetyczne
Dysplazja jest cechą jakościową, zależną od wielu genów znajdujących się na co najmniej 12 chromosomach. Badania sugerują istnienie dwóch genów dużego efektu, które działają addytywnie, połączonych z licznymi mniejszymi mutacjami. Możliwy jest również wpływ dziedziczenia pozajądrowego, czyli mitochondrialnego. Charakterystyka genów dużego efektu jest przedmiotem dyskusji, ponieważ w niektórych badaniach uważa się, że są one dominujące, a w innych – recesywne. Jednoznacznie udowodniono natomiast, że czynniki środowiskowe, takie jak otyłość i nadmierne karmienie dużych ras, odgrywają kluczową rolę w rozwoju HD.
Narzędzia Diagnostyczne
Obecnie najpowszechniej stosowanym narzędziem diagnostycznym w przypadku HD jest prześwietlenie RTG. Prześwietlenie zwykle wykonuje się u dorosłych psów, aby korelować wyniki z przyszłym ryzykiem rozwoju HD. Jednak ze względu na wpływ środowiska i skomplikowane podłoże genetyczne, nawet psy z dobrymi wynikami badań mogą być nosicielami niepożądanych genów, co może prowadzić do pojawienia się HD u ich potomstwa w około 36% przypadków. Dlatego zaleca się bardzo selektywną hodowlę z badaniami prześwietleniowymi.
Metody molekularne, takie jak markery genetyczne i mapowanie QTL (Quantitative Trait Loci), oferują nowe możliwości w identyfikacji czynników ryzyka HD. Pomocna może być selekcja wspomagana markerami (MAS – Marker Assisted Selection), jeśli uda się zidentyfikować odpowiednie markery. Choć techniki te są jeszcze doskonalone, dają nadzieję na przyszłość w precyzyjniejszym eliminowaniu genów HD z populacji psów.
Programy Hodowlane
Pierwsze programy eliminacji dysplazji pojawiły się w latach 60. XX wieku. Przykładowo, program selekcji w Finlandii wymagał od kandydatów na championa posiadania negatywnego wyniku prześwietlenia. W Wielkiej Brytanii obecny program, stosowany od ponad 30 lat, ocenia psy przyznając punkty na podstawie dziewięciu cech stawu biodrowego. Psy prześwietlane są w wieku minimum 12 miesięcy, a wyniki są udostępniane hodowcom, aby unikali psów z wynikami powyżej średniej dla danej rasy.
W Niemczech Klub Owczarka Niemieckiego opracował system oceny wartości hodowlanej osobników (ZW – Zuchtwert), który jest stosowany obowiązkowo przez hodowców tej rasy od 1999 roku. System ten wykorzystuje wyniki badań fenotypowych oraz wyniki potomstwa, co pozwala na ocenę zdolności do przekazywania pożądanych cech. To podejście, wzorowane na hodowli zwierząt gospodarskich, umożliwia bardziej precyzyjną eliminację nosicieli genów HD. Jednak wdrożenie takiego systemu wymaga zaangażowania i współpracy między hodowlami.